آیه 105 سوره کهف

أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً «105»

آنان، كسانى‌اند كه به آيات پروردگارشان و ديدار او (در قيامت) كفر ورزيدند، پس كارهايشان تباه ونابود شد. پس ما براى آنان در قيامت، ميزانى برپا نخواهيم كرد، (چون كارشان وزن وارزشى ندارد تا نياز به ميزان باشد.)

ذلِكَ جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما كَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آياتِي وَ رُسُلِي هُزُواً «106»

اين است كه كيفر آنان دوزخ است، به خاطر كفرى كه ورزيدند و آيات من و فرستادگانم را به مسخره گرفتند.

نکته ها

«حبط»، در لغت آن است كه شكم حيوان به خاطر خوردن گياه سمّى باد كند و آن را در معرض مرگ قرار دهد كه هر كس مى‌بيند، مى‌پندارد حيوانى سالم و پرگوشت است، در حالى كه در شكم آن باد و خودش مسموم است. تباه شدن اعمال انسان را نيز از اين رو حبط مى‌گويند كه آنان توسط گناهان، مسموم و توخالى و در معرض نابودى قرار گرفته‌اند.

مردم در قيامت سه گروهند:

الف: گروهى كه از خوبى نياز به ميزان ندارند.

ب: گروهى كه از بدى و شقاوت نياز به ميزان ندارند. «فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً»

ج: گروهى متوسّط كه بايد عمل‌هايشان محاسبه گردد. «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ. فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ. وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ. فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ» «1»

«1». قارعه، 6- 9.

جلد 5 - صفحه 234

پیام ها

1- كفر به خدا، سبب حبط اعمال مى‌شود و هر چه كه پوك شد، وزنى ندارد. فَحَبِطَتْ‌ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ‌ ... وَزْناً

2- حقّ، نزد خدا وزن دارد، ولى باطل پوچ و بى‌وزن است. فَلا نُقِيمُ‌ ... وَزْناً

3- سرنوشت انسان در گرو اعمال خودش است. جَزاؤُهُمْ‌ ... بِما كَفَرُوا

4- سرانجام كفرو مسخره كردن آيات ورسولان الهى، دوزخ است. بِما كَفَرُوا وَ ...

أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً (105)

أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا: آنانكه كافر شدند. بِآياتِ رَبِّهِمْ‌: به آيات پروردگار خود كه آيات قرآن دليل توحيد و نبوت است. وَ لِقائِهِ‌: و كافر شدند به رسيدن به جزاى الهى را، يعنى منكر شدند بعث و حشر را كه مجازات عمال واقع خواهد شد. فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ‌: پس تباه و فاسد شد كارهاى ايشان كه در صورت نيكو مى‌نمود و به سبب كفر جزاى در آن نخواهد يافت. فَلا نُقِيمُ لَهُمْ‌:

پس اقامه نخواهيم نمود براى اعمال آنها. يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً: روز قيامت ميزانى كه به آن بسنجند آن عمل‌ها را، زيرا همه نابود گشته؛ يا اعمال ايشان را چون در ميزان نهند، قدر و قيمتى نخواهد داشت.

تبصره: احباط و تكفير، تحقيق محتاج به دو مقدمه است:

مقدمه 1: برهان عقلى قائم است به وجوب ثواب، زيرا تكليف مشقت، و مستلزم عوض باشد، زيرا مشقت بدون عوض، ظلم، و ذات الهى منزه از آنست.

و اما عقاب- آنچه محقق است آنكه عاصى به گناه خود، مستحق شود عقاب‌

«1» تفسير برهان ج 2 ص 495.

«2» همان مدرك بنقل از احتجاج طبرسى.

جلد 8 - صفحه 128

را، نه وجوب ترتب آن را، بنابراين ممكن است به فضل و رحمت سبحانى عقاب واقع نشود.

مقدمه 2: موافات عبارت است از آنكه وفا نمايد به ايمان و ثابت باشد تا مرگ به صريح بعض آيات مانند «الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» «1» و غيره تا مستحق ثواب گردد لقوله‌ «أَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ» «2» و جايز است ثواب متوقف باشد بر شرط موافات، زيرا به نبودن اين شرط لازم آيد عارف به خدا مثاب باشد بدون تصديق به پيغمبر و معاد.

پس مراد به احباط نزد خاصه عبارت است از مترتب نشدن جزاى اعمال خيريه سابقه و قبول نشدن آن از ابتدا به سبب ظهور كفر لاحق و متحقق نشدن مشروط، يعنى ثواب به سبب نبودن شرط، يعنى موافات. و اما نسبت به گناهكارى كه كافر نشود، اين مطلب ثابت نيست كه به سبب عصيان طاعت و ايمان او حبط شود، بلكه به عصيان معذب، و بعد به سبب ايمان نجات يابد. و اين قول جمهور علماء خاصه و مطابق معقول و منقول و به مراجعه احاديث آل عصمت عليهم السلام محقق و مسلم آيد، پس آيه شريفه شامل كفار باشد نه مؤمنين فساق، و آيه بعد نيز مؤيد اين قول مى‌باشد، زيرا مى‌فرمايد:

وَ تَرَكْنا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً (99) وَ عَرَضْنا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِلْكافِرِينَ عَرْضاً (100) الَّذِينَ كانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطاءٍ عَنْ ذِكْرِي وَ كانُوا لا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعاً (101) أَ فَحَسِبَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنْ يَتَّخِذُوا عِبادِي مِنْ دُونِي أَوْلِياءَ إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْكافِرِينَ نُزُلاً (102) قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالاً (103)

الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً (104) أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً (105) ذلِكَ جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما كَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آياتِي وَ رُسُلِي هُزُواً (106)

ترجمه‌

و واگذاريم بعضى از آنها را در آنروز كه موج زنند در بعضى و دميده شود در صور پس جمع كنيم آنها را جمع كردنى‌

و آشكار كنيم جهنم را در آنروز براى كفار آشكار نمودنى‌

آنانكه بود چشمهاشان در پرده‌اى از آيات من و بودند كه استطاعت نداشتند شنيدن را

آيا پس گمان كردند آنانكه كافر شدند آنكه بگيرند بندگان مرا غير از من صاحب اختياران همانا ما آماده نموديم جهنّم را براى كفّار منزل مهيّا شده‌

بگو آيا خبر دهيم شما را بزيانكارتران در كارها آنانكه باطل شد سعيشان در زندگى دنيا و آنها گمان ميكنند كه خودشان خوب ميكنند كار را

آنگروه آنانند كه كافر شدند بآيتهاى پروردگارشان و ملاقاتش پس تباه شد كردارهاشان پس بر پا نميداريم براى آنها روز قيامت ميزانى را

اين است كه پاداش آنها جهنّم است براى آنكه كافر شدند و گرفتند آيتها و پيمبران مرا باستهزاء.

تفسير

- چون در ذيل آيات سابقه ذكرى از روز موعود كه قيامت كبرى است بميان آمد خداوند بعضى از احوال آنروز را بيان فرموده كه در آنروز واگذاريم مردم را بحال خود كه مخلوط شوند بيكديگر و از كثرت ازدحام و اضطراب مانند آب دريا موج زنند بعضى در بعضى، و بعضى ضمير در بعضهم را راجع بيأجوج و مأجوج و موج بعضى در بعضى را بملاحظه كثرت و ازدحام آنها در روز انهدام سدّ و ريختن آنها در ميان ساير خلق دانسته‌اند چون اين از علائم قيامت است ولى عيّاشى ره از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه مراد روز قيامت است و دميده شود در صور يعنى اسرافيل ميدمد در صور خود براى بر پا شدن قيامت و گفته‌اند صور مانند شاخى است كه يك سر آن در دهن اسرافيل و يكسر آن زير عرش است دفعه اوّل ميدمد همه ميميرند دفعه دوم ميدمد همه زنده ميشوند و اينجا مراد نفخه ثانيه است كه همه سر از قبر در آورند و در پيشگاه الهى مجتمع گردند براى حساب و جزاى اعمالشان و بعضى گفته‌اند صور بفتح واو جمع صورت است خداوند مصوّر ميفرمايد مردم را در قبور چنانچه مصوّر ميفرمايد در ارحام و ميدمد در آنجا روح را چنانچه ميدمد در ارحام و معناى اوّل اظهر است و خداوند عرضه ميدارد

جلد 3 صفحه 455

و ظاهر ميفرمايد در روز قيامت جهنّم را براى كفّار بطوريكه همه آنرا مشاهده مينمايند بپاداش آنكه در دنيا نميديدند آيات و علائم وجود و توحيد حقّ را از باب تعصّب و عناد گويا پرده‌اى بر چشمهاشان كشيده شده بود كه عالم را در نظر آنها تيره و تار نموده بود والا بهر چه نظر ميكردند آيه‌اى از آيات حقّ را مشاهده ميكردند چه رسد بقرآن كه مجمع آيات الهى بود و عجب‌تر از اين آنكه استطاعت و تمكّن و توانائى شنيدن آنرا هم نداشتند مانند اشخاص كر كه قدرت بر استماع ندارند و اين از فرط عناد و وفور لجاج آنها بود با پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ولى نهايت غيظ و غضب و حسد و عداوت آنها با امير المؤمنين عليه السّلام بظهور و بروز ميرسيد لذا در روايت عيون از امام رضا عليه السّلام و در روايت قمّى ره از امام صادق عليه السّلام از ذكر بولايت آنحضرت تفسير شده كه از شدّت بغض و عداوت با او و اهل بيت اطهارش نميتوانستند عزّت او را به بينند و فضائلش را از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بشنوند آيا گمان كردند كفّار با آنكه نبايد چنين گمانى بكنند كه گرفتن ملائكه و مسيح عليه السّلام و امثال او از بندگان خدا را اولياء و صاحب اختياران نجات دهنده است آنها را از عذاب خدا نه چنين است نجات در اطاعت خدا و هلاك در معصيت او است و در مجمع از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه آنحضرت أ فحسب برفع باء و سكون سين قرائت فرموده است و بنابراين معنى آنستكه آيا كافى است آنها را در نجات نه چنين است و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد آن دو و شيعيان آن دو هستند كه آن دور اولى خودشان قرار دادند و از ولايت خدا بيرون رفتند و گمان كردند كه دوستى آن دو موجب نجات آنها است از عذاب خدا با آنكه بدوستى آن دو كافر شدند و ظاهرا مراد بيان شمول آيه است آن دو و اتباعشان را در هر حال خداوند مانند تشريفاتى كه شخص براى مهمان تازه وارد تهيّه ميكند قبلا جهنم را براى آنها آماده و مهيّا نموده است و زيانكارترين مردم در دنيا كسانى هستند كه اعمال خودشان را باطل و فاسد نمودند براى كفر و ضلالت چون ميتوانستند كار خوب كنند و نتيجه خوب بگيرند و نكردند و نگرفتند و بر فرض كار خوبى هم كردند چون شرط صحّت و قبول آن كه اسلام و ايمان باشد موجود نبود فاسد و بى‌نتيجه شد و عجب در آنستكه از فرط جهالت و عجب و خود پسندى گمان ميكنند كه كار خوبى كردند و در اخبار

جلد 3 صفحه 456

ائمه اطهار بيهود و نصارى و قسّيسين و رهبان و اهل شبهات و اهواء از اهل قبله و اهل بدع و خوارج نهروان و اهل حرورا كه دهى است نزديك كوفه و خوارج حروريّه منسوب بآنند تفسير شده است آنگروه كسانى هستند كه كافر شدند بآيات خدا از قرآن و پيغمبر و امام و بمعاد كه وقت ملاقات و نيل بثواب و عقاب و حضور در پيشگاه الهى است و باطل و فاسد و ضايع شده است اعمال آنها براى كفرشان و ثوابى بآنها داده نميشود براى فقدان شرط آن و لذا ميزانى براى سنجيدن اعمال آنها وضع نميشود چون پوچ است و وزنى ندارد يا قرار نميدهد خدا پيش خود وزن و مقدار و سنگينى و اعتبارى براى آنها بلكه بنظر حقارت و ناچيزى در آنروز بآنها نظر ميفرمايد و بنابراين وزن بمعناى مقدار و اقامه ننمودن بمعناى قرار ندادن است و بنابر اول وزن بمعناى ميزان و اقامه ننمودن بمعناى بپا نداشتن است و ترجيح هر يك از دو معنى بر ديگرى از جهتى بر اهل ادب پوشيده نيست و در روايات ائمه اطهار بهر دو معنى اشاره شده است و محتمل است هر دو مراد باشد چنانچه مكرر اشاره شده اين است حال آنها در قيامت كه قدر و قيمتى و ثوابى ندارند و جزاء آنها جهنّم است براى كفرشان و گرفتن آنها آيات الهى و پيغمبران را بسخريه و استهزاء و بنابراين كلمه ذالك مربوط بآيه سابقه و جمله جزائهم جهنّم ابتداء كلام است و در روايات ائمه اطهار آيات بامير المؤمنين عليه السّلام و اوصياء كبار آن بزرگوار و استهزاء كنندگان بتخلّف كنندگان از ايشان تطبيق شده است.

أُولئِك‌َ الَّذِين‌َ كَفَرُوا بِآيات‌ِ رَبِّهِم‌ وَ لِقائِه‌ِ فَحَبِطَت‌ أَعمالُهُم‌ فَلا نُقِيم‌ُ لَهُم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ وَزناً (105)

اينها كساني‌ هستند ‌که‌ كافر شدند بآيات‌ پروردگار ‌آنها‌ و بلقاء فرداي‌ قيامت‌ و اثار قدرت‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌پس‌ حبط شد اعمال‌ ‌آنها‌ ‌پس‌ ‌ما ‌براي‌ ‌آنها‌ روز قيامت‌ ‌بر‌ پا نميكنيم‌ و زني‌ و ميزان‌ عملي‌ اولئك‌ ‌آن‌ كساني‌ ‌که‌ ‌در‌ آيه قبل‌ گفتيم‌ ‌که‌ سعي‌ ‌آنها‌ ‌در‌ ضلالت‌ ‌است‌ و اعمال‌ ‌خود‌ ‌را‌ خوب‌ ميدانند ‌الّذين‌ كساني‌ هستند كَفَرُوا بِآيات‌ِ رَبِّهِم‌ بانبياء و معجزات‌ ‌آنها‌ و كتب‌ آسماني‌ بالاخص‌ قرآن‌ مجيد و باوصياء ‌آنها‌ و بدستورات‌ الهي‌ كافر شدند انبياء ‌را‌ كاذب‌ ساحر مفتري‌ و معجزات‌ ‌را‌ سحر شمردند و لقائه‌ مراد لقاء ‌در‌ قيامت‌ ‌است‌ ‌که‌ آثار عظمت‌ و كبريايي‌ و مثوبات‌ و عقوبات‌ بارز و ظاهر ميشود نه‌ آنچه‌ مجسّمه‌ ميگويند ‌که‌ ‌خدا‌ ‌را‌ مؤمنين‌ مي‌بينند ‌که‌ ‌بر‌ تخت‌ جلوس‌ كرده‌ و كفّار محجوبند فَحَبِطَت‌ أَعمالُهُم‌ چون‌ اسلام‌ و ايمان‌ شرط صحت‌ كل‌ّ اعمال‌ ‌است‌ و بدون‌ ‌او‌ باطل‌ و عاطل‌ ‌است‌ و همين‌ معناي‌ حبط ‌است‌ فَلا نُقِيم‌ُ لَهُم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ وَزناً كسي‌ ‌که‌ عمل‌ ندارد و كليه‌ اعمالش‌ حبط ‌شده‌ چه‌ ميزاني‌ ‌بر‌ ‌او‌ نصب‌ شود شود بدون‌ ميزان‌ و حساب‌ و صراط و نامه‌ عمل‌ ‌در‌ جهنم‌ و عذاب‌ وارد ميشوند، چنانچه‌ مؤمنيني‌ ‌که‌ بدون‌ گناه‌ وارد محشر ميشوند بدون‌ حساب‌ و ميزان‌ داخل‌ بهشت‌ ميشوند بلي‌ حساب‌ و ميزان‌ ‌براي‌ كسانيست‌ ‌که‌ ‌هم‌ عمل‌ صالح‌ دارند و ‌هم‌ معاصي‌ و ‌با‌ ايمان‌ وارد ميشوند بتفاوت‌ درجات‌ و مراتب‌.

(آیه 105)- سپس به معرفی صفات و معتقدات این گروه زیانکار می‌پردازد و چند صفت که ریشه تمام بد بختیهای آنهاست، بیان می‌دارد.

نخست می‌گوید: «آنها کسانی هستند که به آیات پروردگارشان کافر شدند» (أُولئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ).

آیاتی که چشم و گوش را بینا و شنوا می‌کند، آیاتی که پرده‌های غرور را در هم می‌درد، و چهره واقعیت را در برابر انسان مجسّم می‌سازد، و بالاخره آیاتی که نور است و روشنایی، و آدمی را از ظلمات اوهام و پندارها بیرون آورده به سر زمین حقایق رهنمون می‌گردد.

دیگر این که آنها بعد از فراموش کردن خدا به معاد «و لقای او کافر شدند» (وَ لِقائِهِ).

«لقاء الله» یعنی انسان در قیامت آثار خدا را بیشتر و بهتر از هر زمان دیگر مشاهده می‌کند، او را با چشم دل آشکارا می‌بیند، و ایمان او نسبت به خدا یک ایمان شهودی می‌شود.

آری! تا ایمان به «معاد» در کنار ایمان به «مبدأ» قرار نگیرد و انسان احساس نکند که قدرتی مراقب اعمال اوست روی اعمال خود حساب صحیحی نخواهد کرد، و اصلاح نخواهد شد.

ج3، ص73

سپس اضافه می‌کند: «به خاطر همین کفر به مبدأ و معاد «اعمالشان حبط و نابود شد» (فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ). درست همانند خاکستری در برابر یک توفان عظیم.

و چون آنها عملی که قابل سنجش و ارزش باشد ندارند، «لذا روز قیامت میزانی برای آنان برپا نخواهیم کرد» (فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً).

چرا که توزین و سنجش مربوط به جایی است که چیزی در بساط باشد، آنها که چیزی در بساط ندارند چگونه توزین و سنجش داشته باشند؟! لذا در روایت معروفی از پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله می‌خوانیم: «روز قیامت مردان فربه بزرگ جثه‌ای را در دادگاه خدا حاضر می‌کنند که وزنشان حتی به اندازه بال مگسی نیست». چرا که در این جهان اعمالشان، افکارشان و شخصیتشان همه تو خالی و پوک بود.